Trawienie i układ pokarmowy

Spis treści

Cel trawienia i rola enzymów

Objawy zaburzeń trawienia

Przyczyny zaburzeń trawienia

Leki stosowane w zaburzeniach trawienia

Kiedy udać się do lekarza?

Inne zalecenia

Źródła

Cel trawienia i rola enzymów

Trawienie pokarmu jest skomplikowanym i wieloetapowym procesem, którego celem jest rozłożenie składników pokarmowych – białek, tłuszczów i cukrów – na prostsze cząsteczki, które mogą zostać wchłonięte i przyswojone przez organizm. W trawieniu zasadniczą rolę odgrywają enzymy trawienne – są to wyspecjalizowane cząsteczki, które działają jak nożyce – tną białka, tłuszcze i cukry na cząsteczki mniejsze, prostsze, które organizm może wykorzystać. Możemy wyróżnić trzy główne grupy enzymów:

• amylazy – trawią cukry,

• proteazy – trawią białka,

• lipazy – trawią tłuszcze.

Trawienie pokarmu zachodzi w 4 zasadniczych miejscach w organizmie: jamie ustnej, żołądku, dwunastnicy oraz jelicie cienkim. Niezbędną rolę w trawieniu odgrywa wątroba (produkuje żółć wspomagającą rozkład tłuszczów) oraz trzustka, która wytwarza niektóre enzymy trawienne.

Objawy zaburzeń trawienia

Symptomy zaburzeń trawiennych zwykle pojawiają się po spożyciu posiłku, chociaż nie jest to regułą. Zauważalne objawy to:

• uczucie odbijania i zwracania pokarmu (a nawet wymioty),

• uczucie pełności i pieczenia w nadbrzuszu,

• uczucie palenia w przełyku (zgaga).

Jeśli powyższe objawy utrzymują się powyżej 3 miesięcy, mówimy o dyspepsji, czyli o złym trawieniu.

Przyczyny zaburzeń trawienia

Zaburzenia w trawieniu pokarmu mogą być spowodowane:

• nieprawidłową, ciężkostrawną dietą oraz nadmiernym stosowaniem używek (nikotyna, kofeina, alkohol),

• chorobami, w wyniku których dochodzi do uszkodzenia wybranego odcinka przewodu pokarmowego (np. choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, a także groźniejsze choroby, jak np. nowotwory złośliwe żołądka),

• schorzeniami wątroby, trzustki i/lub dróg żółciowych – narządy te pełnią rolę wspomagającą w procesach trawiennych,

• zmniejszeniem aktywności enzymów trawiennych (co jest częste u osób starszych, u których występuje także spowolnienie motoryki przewodu pokarmowego),

• schorzeniami psychicznymi (depresja).

Nieprawidłowa dieta oraz używki

Często powód dolegliwości trawiennych jest prozaiczny – zbyt ciężkostrawna, tłusta dieta. Niekorzystne, ale niestety powszechne jest także jedzenie w nieregularnych odstępach czasowych oraz nadużywanie kofeiny (kawa, napoje energetyzujące), nikotyny (papierosy) i alkoholu. Kofeina, nikotyna oraz niskoprocentowe (poniżej 15%) napoje alkoholowe pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, co może przyczynić się do rozwoju wrzodów trawiennych.

Choroby żołądka

Do schorzeń żołądka, które mogą przyczynić się do wystąpienia zaburzeń trawienia, możemy zaliczyć:

• chorobę wrzodową – ubytki (owrzodzenia) błony śluzowej żołądka (czasem też dwunastnicy); najczęstsze przyczyny powstawania wrzodów to nadużywanie leków z grupy NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne), zakażenie bakteriąHelicobacter pylorioraz nadużywanie alkoholu i tytoniu,

• refluks żółciowy – cofanie się treści dwunastniczej do żołądka, co powoduje neutralizację kwasu solnego wchodzącego w skład soku żołądkowego; refluks żółciowy często występuje u osób po usunięciu pęcherzyka żółciowego,

• niedokwaśność soku żołądkowego – stan, w którym produkcja soku żołądkowego jest niewystarczająca.

Choroby jelit

Najbardziej znaną chorobą związaną z zaburzeniami trawienia i wchłaniania jelitowego jest celiakia, czyli nietolerancja glutenu. Jest to choroba autoimmunologiczna, w której dochodzi do reakcji zapalnej i niszczenia kosmków jelitowych pod wpływem niektórych białek zbóż, określanych wspólnym terminem gluten. Osoby chore na celiakię muszą bezwzględnie stosować dietę bezglutenową.

Choroby wątroby i dróg żółciowych

Wątroba jest producentem żółci oraz swoistym centrum neutralizującym toksyny w organizmie. Zaburzenia czynności wątroby i/lub dróg żółciowych, jak np. zapalenie wątroby czy kamienie żółciowe, przyczyniają się do złego trawienia tłuszczów.

Choroby trzustki

Trzustka pełni dwie główne funkcje w organizmie człowieka – zewnątrzwydzielniczą oraz wewnątrzwydzielniczą. Funkcja zewnątrzwydzielnicza polega na produkcji określonych enzymów trawiennych, natomiast wewnątrzwydzielnicza – na produkcji insuliny oraz glukagonu.

Najczęstsze choroby trzustki, w konsekwencji których dochodzi do upośledzenia procesów trawiennych, to:

• stany zapalne – zapalenie ostre i przewlekłe,

• kamica – w efekcie której dochodzi do upośledzenia drożności przewodów trzustkowych,

• choroby genetyczne – najczęściej mukowiscydoza, w przebiegu której dochodzi do zwłóknienia trzustki.

Częstym objawem mówiącym o nieprawidłowej funkcji zewnątrzwydzielniczej trzustki jest biegunka tłuszczowa.

Zmniejszenie aktywności enzymów trawiennych

Najlepszym przykładem jest tutaj nietolerancja laktozy. Laktoza jest dwucukrem występującym obficie w mleku i produktach mlecznych. Za trawienie laktozy odpowiedzialna jest laktaza – enzym jelitowy, który rozkłada laktozę do galaktozy i glukozy. Największą aktywność laktazy stwierdzono u dzieci do 2. r.ż., u osób dorosłych aktywność tego enzymu wynosi już tylko około 1/10 wartości początkowej. W przypadku niedoboru laktazy (lub znacznego obniżenia jej aktywności), laktoza nie może zostać rozłożona, przez co zalega w jelicie, gdzie ulega procesom fermentacyjnym z udziałem bakterii. To powoduje uczucie pełności w nadbrzuszu, wzdęcia, kurczowe bóle jelit oraz wodniste biegunki.

Leki stosowane w zaburzeniach trawienia

Leki na wrzody i refluks

• inhibitory pompy protonowej – zmniejszają wydzielanie kwasu solnego; dostępne są bez recepty, np. Bioprazol Bio, Anesteloc Max, Controloc Control oraz na receptę, np. Helicid 20, Polprazol, Zalanzo, Zulbex, Contix, Ranloc, Contracid,

• antagoniści receptorów H2 – zmniejszają wydzielanie kwasu solnego, np. Famogast, Ranigast, Ulfamid,

• leki zobojętniające – neutralizują kwas solny; dostępne bez recepty są np. Alugastrin, Maalox,

• leki okrywające powierzchnię wrzodu – łączą się z powierzchnią wrzodu, chroniąc go przed działaniem soku żołądkowego; preparaty o takim działaniu są dostępne na receptę, np. Ulcamed, Ulgastran.

Osobną kategorię leków stanowią te stosowane w eradykacji (zwalczeniu) bakteriiHelicobacter pylori.

Leki stosowane w schorzeniach wątroby

• fosfolipidy sojowe – wszystkie preparaty zawierające fosfolipidy dostępne są bez recepty, np. Esseliv forte, Esseliv max, Essetil Complex, Essentiale Forte, Essentiale Max; fosfolipidy są składnikiem budulcowym błon komórek wątrobowych, przez co przyczyniają się do regeneracji wątroby i mogą być stosowane wspomagająco zarówno w uszkodzeniu tego narządu, jak i w zaburzeniach czynnościowych,

• związki pozyskiwane z Ostropestu plamistego – sylibina, sylidiamina, sylikrystyna, występują w przykładowych preparatach dostępnych bez recepty: Sylimarol, Lagosa, Silimax, Sylicynar; substancje izolowane z Ostropestu działają stabilizująco oraz przeciwzapalnie na błony komórek wątrobowych,

• tymonacik – występuje np. w dostępnym na receptę preparacie Heparegen; działanie tymonaciku polega na wspomaganiu funkcji detoksykacyjnych wątroby oraz zmniejszaniu stężenia lipidów w osoczu.

Leki żółciopędne i żółciotwórcze

• hymekromon – występuje np. w preparacie Cholestil (dawka 200 mg, 50 tabletek – na receptę) oraz Cholestil Max (taka sama dawka, ale 30 tabletek – bez recepty); hymekromon stosowany jest w zaburzeniach czynności dróg żółciowych oraz w stanach przebiegających ze zmniejszonym wydzielaniem żółci.

Leki stosowane w zaburzeniach czynności zewnątrzwydzielniczej trzustki

• pankreatyna – zawarta w preparatach na receptę (np. Neo-Pancreatinum Forte, Lipancrea 16 000, Kreon 25 000) oraz bez recepty (np. Kreon Travix, Pangrol 10 000). Pankreatyna to mieszanina enzymów pozyskiwanych z trzustek zwierzęcych, wykazująca aktywność lipaz, amylaz i proteaz. Preparat stosowany jest w schorzeniach trzustki, a także w stanach po zabiegach chirurgicznych trzustki lub żołądka.

Surowce roślinne wspomagające procesy trawienne

Preparaty te działają przeciwzdęciowo, rozkurczająco na przewód pokarmowy, wspomagają wydzielanie żółci oraz soku żołądkowego:

• Mięta pieprzowa,

• Melisa lekarska,

• Kminek zwyczajny,

• Koper włoski,

• Karczoch zwyczajny,

• Czarna rzepa,

• Boldoa aromatyczna.

Preparaty roślinne ułatwiające trawienie dostępne są bez recepty i często stanowią mieszankę wielu różnych ziół oraz olejków eterycznych. Przykładowe preparaty to: Iberogast, Raphacholin C, Boldovera, Verdin Complexx, Cholesol, Cynarex.

Wspomagająco można też stosować leki zawierające symetikon – składnik ten działa przeciwzdęciowo, znajdziemy go np. w preparatach Espumisan, Ulgix Wzdęcia.

Kiedy udać się do lekarza?

Często możemy sami uporać się z dolegliwościami trawiennymi, jednak w pewnych przypadkach trzeba bezwzględnie zgłosić się do lekarza. Należy to zrobić w sytuacji, gdy:

• przyczyna problemów trawiennych jest nieznana,

• dolegliwości utrzymują się przez dłuższy czas,

• istnieje podejrzenie, że niekorzystne działanie na układ pokarmowy wywierają przyjmowane leki,

• oprócz problemów trawiennych występują inne zaburzenia, np. gwałtowne chudnięcie, osłabienie, gorączka, stany lękowe, krwawienie z przewodu pokarmowego, przewlekłe biegunki.

Zalecenia te dotyczą zasadniczo dorosłych, ale także dzieci. Niepokojącym objawem mogącym świadczyć o zaburzeniach trawienia u dzieci jest zahamowanie procesu dojrzewania (wzrostu).

Inne zalecenia

Współczesne tempo życia wymusza na nas bycie non stop „na pełnych obrotach”, jednak należy pamiętać, że nie pozostaje to bez wpływu na nasz układ trawienny. Warto zatem pamiętać o trzech prostych zasadach, które nie wymagają wyrzeczeń, a na pewno wspomogą nasze trawienie:

• nie jedz w pośpiechu,

• pij kawę w rozsądnych ilościach (nie przekraczaj 4-5 filiżanek dziennie),

• ogranicz spożycie tłustych pokarmów – twoja wątroba i trzustka na pewno będą ci wdzięczne!

W razie jakichkolwiek wątpliwości, zawsze możesz zadać pytanie farmaceutom GdziePoLek.

Źródła

1. Red. Janiec W.: Kompendium farmakologii. PZWL, Warszawa 2015.

2. Fidler-Witoń E., Mądry E., Krasińska B., Walkowiak J.: Nietolerancja laktozy i jej uwarunkowania. Family Medicine & Primary Care Review 2011, 13, 2: 308–310.

3. Dyspepsja. Dostępny w Internecie: http://www.mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.13. [31.08.2017].

4. Wrzody żołądka i wrzody dwunastnicy. Dostępny w Internecie: https://gastrologia.mp.pl/choroby/zoladek/63409,wrzody-zoladka-i-wrzody-dwunastnicy [31.08.2017].

5. Budowa i funkcje trzustki. Dostępny w Internecie: https://gastrologia.mp.pl/choroby/trzustka/51046,budowa-i-funkcje-trzustki [01.09.2017].