Zmęczenie, problemy z koncentracją, trudności ze zrzuceniem dodatkowych kilogramów, mimo stosowania diety i zwiększonej aktywności fizycznej, a do tego senność, zwłaszcza po posiłku. To bardzo ogólne objawy, które łatwo bagatelizować. Mogą one jednak wskazywać na insulinooporność. Czym jest insulinooporność i czy zawsze prowadzi do cukrzycy? Czy dotyczy tylko osób otyłych? Jak rozpoznać stan przedcukrzycowy i gdzie szukać pomocy?
Spis treści
Skąd bierze się insulinooporność?
Jakie są objawy insulinooporności?
Czy tylko osoby otyłe mają insulinooporność? Przyczyny insulinooporności
Czy każda osoba z insulinoopornością zachoruje na cukrzycę?
Droga od insulinooporności do cukrzycy
Skąd wiedzieć, czy mamy insulinooporność?
Jak leczy się insulinooporność?
Metformina na insulinooporność
Choroby tarczycy a insulinooporność
Czy probiotyki mogą pomóc w leczeniu insulinooporności?
Czym jest insulinooporność?
Insulinooporność to najprościej mówiąc stan, w którym tkanki wykazują obniżoną wrażliwość na działanie insuliny, mimo prawidłowego, a nawet czasami podwyższonego jej stężenia we krwi. Możemy więc powiedzieć, że tkanki są oporne na działanie insuliny.
Skąd bierze się insulinooporność?
Mówiąc bardzo ogólnie i obrazowo, u każdego człowieka w odpowiedzi na zjedzony posiłek, trzustka wydziela insulinę (hormon obniżający stężenie glukozy we krwi). Mówi się, że insulina jest kluczem otwierającym komórki naszego organizmu. Jeśli cały mechanizm działa prawidłowo, glukoza, czyli cukier powstały ze strawionego posiłku, może zostać odpowiednio utylizowana. Niestety u osób, które mają insulinooporność, insulina nie działa w pełni prawidłowo. Mimo tego, że insulina wydzielana jest przez trzustkę w odpowiedni sposób, to tkanki z różnych powodów nie są na nią wrażliwe tak, jak u zdrowych osób.
Insulinooporności często może towarzyszyć również hiperinsulinemia, czyli stan, gdy z trzustki następuje zbyt duży wyrzut insuliny - szczególnie po posiłku. Dzieje się tak, ponieważ nasz organizm nie widząc efektu działania insuliny, wydziela jej jeszcze więcej. Niestety utrzymujący się nadmiar insuliny w dłuższej perspektywie powoduje tycie. Insulina, oprócz obniżania stężenia glukozy we krwi, nasila odkładanie tłuszczów w tkance tłuszczowej i dlatego jeszcze łatwiej jest przybrać na wadze. Powstaje samonapędzający się mechanizm zaburzeń metabolicznych i hormonalnych.
Jakie są objawy insulinooporności?
senność (zwłaszcza po posiłku),
rozdrażnienie i obniżenie nastroju,
problemy z koncentracją,
problemy ze zrzuceniem nadmiernych kilogramów, mimo stosowania diety i zwiększonej aktywności fizycznej,
uczucie głodu 2-3 godziny po posiłku,
zmiany na skórze, tzw. rogowacenie ciemne - są to pasma pogrubionej, ciemniejszej, brązowej skóry w okolicy pachy, szyi, dłoni, łokci czy pępka.
Czy tylko osoby otyłe mają insulinooporność? Przyczyny insulinooporności
Wśród osób otyłych takie zaburzenie pojawia się zdecydowanie częściej, jednak może dotyczyć każdego z nas, bez względu na masę ciała. Osoby, które nie mają nadmiernych kilogramów również mogą cierpieć z powodu insulinooporności i związanych z nią najczęściej zaburzeń hormonalnych (np. zespołu policystycznych jajników - PCOS).
Bardzo często najpierw pojawia się otyłość brzuszna, która może wywoływać insulinooporność, a ta utrudnia zrzucenie nadmiaru kilogramów - powstaje błędne koło, z którego często bardzo trudno wyjść bez specjalistycznej pomocy. Uznaje się, że przyczyną insulinooporności może być też częste spożywanie dużych ilości produktów o wysokim indeksie glikemicznym, zaburzenia hormonalne, wiek, stany zapalne czy uwarunkowania genetyczne. Nie są znane wszystkie przyczyny insulinooporności. Warto wiedzieć, że pod względem patofizjologicznym wyróżnia się kilka jej typów. Czasami insulinooporność tkanek jest prawidłowym stanem fizjologicznym, np. w przypadku ciężkich stanów nagłych, wymagających hospitalizacji. W takiej sytuacji organizm tak reguluje swoje działanie, by zaopatrzyć w glukozę najważniejsze organy (serce i mózg), a pozostałe tkanki w pewnym sensie "zaniedbuje", co może wiązać się z ich oporem na wydzielaną insulinę.
Czy każda osoba z insulinoopornością zachoruje na cukrzycę?
Nie, nie każda osoba z insulinoopornością musi zachorować na cukrzycę. Jednak warto pamiętać, że większość przypadków zachorowań na cukrzycę typu 2 związana jest z występowaniem wcześniej insulinooporności.
Można powiedzieć, że insulinooporność bardzo często jest pierwszym znakiem ostrzegawczym, że nasz organizm nie radzi sobie z prawidłowym regulowaniem poziomu hormonów.
Droga od insulinooporności do cukrzycy
W stanie insulinooporności organizm wykazuje mniejszą wrażliwość na wydzielaną insulinę. Jednak nadal jest w stanie wydzielać jej na tyle dużo, aby nie utrzymywał się zbyt wysoki poziom glukozy we krwi, czyli nasz poziom cukru nadal jest w normie. Po pewnym czasie może dojść jednak do etapu, w którym organizm nie jest w stanie już kompensować tych zaburzeń. Jeśli nie uda się więc zapanować nad insulinoopornością, to niestety kolejnym etapem u wielu pacjentów jest stan przedcukrzycowy. Oznacza to, że insulina nie jest w stanie już prawidłowo działać i dochodzi do momentu, w którym pojawiają się problemy z prawidłowym poziomem cukru we krwi. Jeśli wyniki utrzymują się w granicach 100-125 mg/dl na czczo, to oznacza, że możemy mieć stan przedcukrzycowy. Jeśli nasze zdrowie się pogarsza i nie udaje nam się zapanować nad tymi objawami, w przyszłości może pojawić się cukrzyca typu 2, ale też nadciśnienie, czy zbyt wysoki poziom cholesterolu.
Skąd wiedzieć, czy mamy insulinooporność?
Znanym badaniem jest doustny test obciążenia glukozą, w skrócie OGTT. Za jego pomocą ocenia się stężenie glukozy we krwi żylnej na czczo oraz po wypiciu 75 g glukozy. Niestety wyniki takiego badania nie odzwierciedlają ściśle poziomu insulinooporności. Dlatego często zleca się również dodatkowo oznaczenie poziomów insuliny (krzywa cukrowa i insulinowa). Daje to pewne możliwości oceny insulinooporności lub insulinowrażliwości tkanek, jednak nie jest badaniem diagnostycznym, ponieważ nie ma ustalonych norm insuliny po 1 godzinie i 2 godzinach. Obecnie konkretna wartość insuliny w godzinie po posiłku (75 g glukozy) pozwala jedynie wyciągnąć wniosek, że właśnie taka ilość insuliny była potrzebna, by doprowadzić do określonej wartości glikemii w 2 godzinie testu.
Do oceny insulinooporności stosuje się często wskaźniki wyliczane na podstawie wyników stężenia glukozy i insuliny wykonanych na czczo. Takimi wskaźnikami są np.:
wskaźnik HOMA (Homeostasis Model Assessment)
wskaźnik QUICKI (Quantitative insulin sensitivity check index)
Warto jednak zaznaczyć, że najlepszym sposobem jest skontaktowanie się ze specjalistą (lekarz rodzinny, endokrynolog, diabetolog), który na podstawie swojego doświadczenia zleci odpowiednie dla nas badanie oraz zinterpretuje uzyskane wyniki. Ocena insulinooporności, wyciągnięcie odpowiednich wniosków i zaplanowanie działań nie są czymś łatwym. Nie można obecnie wyciągnąć jasnych wniosków np. na podstawie wskaźnika HOMA-IR, ponieważ pierwotnie był on stworzony do badań naukowych i nie ma ustalonych wartości referencyjnych dla populacji. Wydzielanie insuliny zależy od wielu zmiennych, na które nie mamy wpływu podczas trwania badania (np. wchłanianie glukozy, wyrzut glukozy z wątroby, efekt inkretynowy). Dodatkowo, specjalista weźmie też pod uwagę wystąpienie innych czynników, jak np. BMI (ang. body mass index), WHR (ang. waist-to-hip ratio), obecność objawów klinicznych, stężenie glukozy we krwi, czy poziom cholesterolu i trójglicerydów.
Jak leczy się insulinooporność?
Trudno mówić o leczeniu, ponieważ insulinooporność nie jest obecnie uznawana za jednostkę chorobową (brak jednoznacznych kryteriów diagnostycznych, brak kodu klasyfikacji chorób ICD). Postępowanie z insulinoopornością, zależy od tego, z jakich przyczyn się ona pojawiła. W każdym przypadku zalecane są odpowiednie nawyki żywieniowe oraz zwracanie uwagi na indeks i ładunek glikemiczny posiłków. Warto nauczyć się odpowiednio dobierać produkty, tak by nasze posiłki nie powodowały znacznych wyrzutów insuliny od razu po jedzeniu. Poza tym jednym z najlepszych środków uwrażliwiających tkanki na wydzieloną insulinę jest aktywność fizyczna.
U wielu pacjentów udaje się uporać z insulinoopornością po zmianie nawyków żywieniowych, wprowadzeniu aktywności fizycznej, redukcji masy ciała. Nie zawsze jest to łatwe, czasami wymaga wyrównania innych wyników badań. Czasami też niezbędne jest zastosowanie leków, które pomogą nam pobudzić do pracy naszą gospodarkę hormonalną. Takim lekiem jest np. metformina. Pacjenci mogą potrzebować również leków stosowanych w leczeniu otyłości.
Metformina na insulinooporność
Metformina (m.in. Siofor, Formetic, Glucophage) jest jednym z najczęściej stosowanych leków przeciwcukrzycowych u pacjentów z insulinoopornością, ponieważ ma bardzo szeroki, wielopłaszczyznowy mechanizm działania. Jej stosowanie nie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem hipoglikemii (zbyt niskiego poziomu cukru we krwi). Z tego powodu znalazła ona zastosowanie nie tylko w leczeniu cukrzycy, ale również objawów zespołu policystycznych jajników czy insulinooporności. Jednym z elementów działania metforminy jest uwrażliwianie tkanek na wydzielaną insulinę. Metformina wykorzystywana bywa również w zmniejszaniu insulinooporności u osób z cukrzycą typu 1.
Choroby tarczycy a insulinooporność
Insulinooporność bardzo często występuje z innymi zaburzeniami hormonalnymi. Dlatego w takich przypadkach leczenie m.in. zaburzeń w funkcjonowaniu tarczycy wpływa na efekty walki z insulinoopornością. W niedoczynności tarczycy może dochodzić do nasilenia insulinooporności związanej z upośledzeniem tkankowego zużycia glukozy w tkankach obwodowych. Leczenie lewotyroksyną (m.in. Letrox, Euthyrox) normalizuje insulinemię na czczo i zwiększa insulinowrażliwość.
Czy probiotyki mogą pomóc w leczeniu insulinooporności?
Mikrobiom, czyli drobnoustroje naturalnie występujące w naszym przewodzie pokarmowym, w ostatnich latach uznaje się wręcz za kolejny organ człowieka. Coraz częściej możemy usłyszeć, że osoby z insulinoopornością, która wynika z otyłości, mają zmieniony skład mikroflory jelitowej, w porównaniu do osób zdrowych. Uważa się, że stan zapalny w organizmie i występujące w związku z tym zmiany mikroflory jelitowej mogą mieć związek ze wzrostem ryzyka rozwinięcia się otyłości i insulinooporności. Wciąż trwa wiele badań, które mają pomóc jednoznacznie odpowiedzieć na tego typu zagadnienia.
Obejrzyj film!
Źródła
J. Sieradzki, L. Czupryniak, M. T. Małecki, Cukrzyca tom I, Via Medica, Gdańsk 2019, wyd.3.
Rekomendacje postępowania dietetycznego w cukrzycy. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Dietetyki, 2017.
https://diabetologia.mp.pl/ekspert/wywiady/101790,diagnostyka-insulinoopornosci-wywiad-z-prof-bogdanem-solnica
Zalecenia Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego dotyczące diagnostyki i leczenia zaburzeń funkcji tarczycy w cukrzycy typu 1 i 2, Endokrynologia Polska 2013.
redaktor: Agnieszka Soroko, mgr farm.
ostatnia zmiana: 26.04.2023 12:23:39
Dokładamy wszelkich starań, aby nasz artykuł jak najlepiej oddawał dostępne informacje, ale nie można go traktować jako konsultacji farmaceutycznej. Przed zażyciem leku należy przeczytać ulotkę, a w przypadku pytań skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Wszystkie podane w artykule nazwy produktów oraz zdjęcia są przykładowe i nie stanowią żadnej formy reklamy. Wszystkie prawa autorskie do artykułu są zastrzeżone przez GdziePoLek sp. z o.o.