Alkohol w ciąży - alkoholowy zespół płodowy (FAS)

Spis treści

Picie alkoholu w ciąży - skutki dla dziecka

Alkoholowy zespół płodowy (FAS) – odkrycie

Przyczyny alkoholowego zespołu płodowego

Objawy alkoholowego zespołu płodowego

Leczenie alkoholowego zespołu płodowego

FAS u dorosłych

Jak zapobiegać alkoholowemu zespołowi płodowemu?

Jak pomóc kobiecie w ciąży uzależnionej od alkoholu?

Picie alkoholu w ciąży - skutki dla dziecka

Alkoholowy zespół płodowy (ang. Fetal Alcohol Syndrome, FAS) charakteryzuje się szeregiem zaburzeń psychicznych i fizycznych występujących u dziecka, które było narażone na wpływ alkoholu spożywanego przez matkę w czasie ciąży. Bardzo ważne jest uświadamianie kobiet o konsekwencjach picia w ciąży, ponieważ nawet niewielka ilość alkoholu może doprowadzić do FAS. Zmiany pojawiające się w przebiegu zespołu są nieodwracalne.

Alkoholowy zespół płodowy (FAS) – odkrycie

Już w XVIII wieku zauważono, że spożywanie alkoholu w ciąży wiąże się z opóźnieniem wzrostu i zmianami neurologicznymi dziecka. Nieco później naukowcy rozważali teorię, w której to zaburzenia potomstwa powstają w wyniku ich dziedziczenia od rodziców. W 1915 roku Ballantyne przeprowadził badanie, w którym wykazał, że wpływ genetyczny różni się od wpływu alkoholu na komórki płodu. Natomiast w 1968 roku Rouquette'a po raz pierwszy scharakteryzował alkoholowy zespół płodowy jako zestawienie 4 cech:

• anomalie twarzy (wąskie czoło, cofnięta górna warga i zakryte uszy),

• poważne opóźnienie wzrostu (prenatalne i poporodowe),

• wady rozwojowe (kończyn, serca i innych narządów wewnętrznych),

• anomalie ośrodkowego układu nerwowego (nadpobudliwość i opóźnienie umysłowe).

Niestety, zostało to zlekceważone i dopiero w 1973 roku zaczęto ponownie rozważać związek pomiędzy piciem alkoholu przez matkę a jego wpływem na rozwój płodu.

Przyczyny alkoholowego zespołu płodowego

Jak wspomniałam wcześniej, przyczyną FAS jest spożywanie alkoholu przez kobietę będącą w ciąży. Wystarczy około 30 minut od wypicia alkoholu, aby jego stężenie we krwi dziecka było identyczne jak we krwi matki, natomiast „pozbycie” się toksyny z organizmu płodu czy noworodka trwa 2 razy dłużej. Jest to związane ze słabszym działaniem dehydrogenazy alkoholowej metabolizującej etanol u dzieci. Alkohol w organizmie dziecka doprowadza do śmierci komórek kory mózgowej i móżdżka, czego konsekwencją są nieodwracalne zmiany neurologiczne.

Rozległość i ciężkość zmian u dziecka jest zależna od ilości spożytego alkoholu przez matkę. Im wyższe stężenie alkoholu, tym większe zaburzenia płodu. Nie ustalono do tej pory ilości etanolu, która wywołuje FAS. Warto zatem wiedzieć jak ważne jest unikanie picia w czasie ciąży.

Spożycie alkoholu w poszczególnych trymestrach charakteryzuje się różnym wpływem na płód. W I trymestrze dochodzi do uszkodzenia mózgu, czego skutkiem są: zaburzenia prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organów, takich jak serce czy wątroba. Może też dojść do poronienia. W II trymestrze ciąży dochodzi do osłabienia rozwoju mózgu, a także uszkodzeń mięśni, skóry, gruczołów i kości. Konsekwencją spożycia alkoholu w III trymestrze ciąży są: opóźnienie przyrostu wagi dziecka czy przedwczesny poród.

Objawy alkoholowego zespołu płodowego

Objawy FAS obejmują zarówno sferę fizyczną, jak i psychiczną. Do najczęstszych objawów fizycznych FAS należą:

• niska masa ciała,

• słaba koordynacja ruchowa,

• mały rozmiar głowy,

• nieprawidłowe rysy twarzy: małe oczy, cienka górna warga, krótki i zadarty nos, gładka powierzchnia skóry pomiędzy nosem a górną wargą,

• wady serca i innych narządów wewnętrznych,

• zaburzenia słuchu.

Z kolei do najczęstszych objawów neurologicznych i psychicznych należą:

• opóźniony rozwój,

• trudności w uczeniu się i zapamiętywaniu,

• trudności w rozwiązywaniu problemów, przetwarzaniu informacji i kojarzeniu faktów,

• niskie IQ,

• problemy w komunikacji z innymi,

• problemy z utrzymaniem własnego zdania,

• zaburzenia nastroju,

• nieumiejętność oceny czasu.

W rozpoznaniu zespołu biorą udział specjaliści, tacy jak: neurolog dziecięcy, pediatra, psycholog/neuropsycholog, psychiatra, a także neurologopeda.

Leczenie alkoholowego zespołu płodowego

Nie ma leku na FAS. Można jedynie zmniejszać wtórne objawy związane z zaburzeniami rozwoju fizycznego i psychicznego. Odpowiednio wczesne wykrycie zespołu u dziecka może ułatwić mu życie poprzez zapewnienie dostosowanej edukacji i pomocy psychologicznej. Jeżeli nauczyciel bądź pedagog zauważy u dziecka objawy wskazujące na FAS, wówczas rodzice lub opiekunowie mogą się ubiegać o orzeczenie o kształceniu specjalnym wydanym przez poradnię. Zapewni to dziecku odpowiednią edukację, wsparcie psychologiczne i indywidualne podejście do pojawiających się problemów.

Warto także skorzystać z pomocy grup wsparcia poświęconych FAS czy Fundacji FAStryga. FAS jest schorzeniem, które może się objawiać w różny sposób w zależności od pacjenta. Dzieci cierpiące na alkoholowy zespół płodowy najczęściej wymagają pomocy psychologicznej lub psychiatrycznej, rehabilitacji, a często również logopedy. Wiele ośrodków zapewnia także terapie zajęciowe i specjalistyczne konsultacje. Ponadto, w wielu regionach Polski można uzyskać wsparcie w różnego rodzaju ośrodkach diagnozujących i wspomagających terapię FAS. Nie trzeba mieć skierowania, aby udać się po pomoc do danego ośrodka, jednak warto wcześniej skontaktować się z daną placówką w celu uzyskania szczegółów jej funkcjonowania.

FAS u dorosłych

Objawy FAS w wieku dziecięcym przekładają się na dorosłość. Zarówno zaburzenia w wyglądzie, jak i psychice mają swoje odbicie przez całe życie dotkniętego zespołem człowieka. Trudności w przetwarzaniu informacji, uczeniu się, koncentracji i zapamiętywaniu nie ułatwiają sfery zawodowej, jak i społecznej, co z kolei może skutkować zwiększoną podatnością na choroby psychiczne. Ponadto istnieje zwiększone ryzyko uzależnienia się od różnego rodzaju używek. Co ciekawe, w przypadku osób dorosłych często dochodzi do tzw. wtórnych skutków FAS - są to między innymi problemy prawne. Według badań przynajmniej połowa osób dotknięta FAS chociaż raz w życiu doświadczy popełnienia przestępstwa. Jest to związane z zaburzeniami rozwoju i problemami natury psychicznej. Osoba chora na FAS czasem nie jest świadoma tego, że robi coś złego. W związku z zaburzeniami neurologicznymi większość chorych nie jest w stanie funkcjonować w społeczeństwie samodzielnie.

Jak zapobiegać alkoholowemu zespołowi płodowemu?

Przede wszystkim należy bezwzględnie unikać spożywania alkoholu przez kobiety ciężarne. Niestety, jeśli kobieta jest uzależniona od alkoholu, nie tak łatwo będzie jej przestać po niego sięgać. Wówczas bardzo istotne jest wsparcie bliskich i otoczenia, aby pomóc przyszłej matce w walce z nałogiem. Trzeba także zaznaczyć, że i przyszli ojcowie powinni ograniczyć spożywanie alkoholu, jeżeli planują z partnerką poczęcie dziecka. Częste picie napojów wysokoprocentowych przez panów może osłabić ich plemniki, co w konsekwencji zwiększa ryzyko pojawienia się zaburzeń u płodu.

Pojawił się pomysł, aby za spożywanie alkoholu w czasie ciąży groziły konsekwencje prawne. Idea ma swoich zwolenników, jak i przeciwników. Surowa kara za narażanie zdrowia dziecka miałaby powstrzymać przyszłe mamy przed piciem. Przeciwnicy pomysłu twierdzą, że problem leży nie tylko po stronie kobiety, ale również środowiska w jakim żyje, a często wiąże się też z brakiem edukacji. Stąd propozycja, aby zamiast kary zwiększyć świadomość społeczeństwa, dofinansowywać grupy wsparcia czy ośrodki pomocy. Warto również prowadzić kampanie społeczne. Przykładowo nie każdy wie, że 9 września obchodzony jest Światowy Dzień FAS. Dlaczego akurat 9 września? Data ta (09.09) ma symbolizować 9-miesięczny okres ciąży.

Jak pomóc kobiecie w ciąży uzależnionej od alkoholu?

Niestety, niezależnie od płci, sięganie po pomoc, gdy jest się uzależnionym od alkoholu (więcej: Alkoholizm i problemy z alkoholem), często wiąże się z poczuciem wstydu. Tym bardziej może dotyczyć to kobiet w ciąży, które boją się odrzucenia społecznego, czy reakcji otoczenia na wiadomość o nałogu. Uzależnienie wiąże się również z pojęciem tzw. głodu alkoholowego, który charakteryzuje się odczuwaniem przymusu napicia się. Wówczas nawet silne postanowienie o rezygnacji ze spożywania alkoholu może nie pomóc. Warto zaznaczyć i uświadamiać społeczeństwo, że kobieta pijąca w ciąży jest chora i wymaga pomocy, a nie osądu innych osób. Bardzo ważną rolę odgrywa tutaj partner, który powinien zapewnić kobiecie komfort psychiczny, być gotowy do rozmowy czy pomóc znaleźć ośrodek pomocy osobom uzależnionym. Nikogo nie można zmusić do terapii, dlatego tak ważna jest rozmowa, uświadamianie i wsparcie, aby przyszła mama sama chciała wyjść z nałogu.

Powstała propozycja, aby projekt POWER dotyczący uzależnień, skierowany do dzieci i młodzieży, był rozszerzony o pomoc kobietom w ciąży i uświadamianie na temat FAS. Polegałby na utworzeniu całodobowej infolinii psychologicznej. Mogłoby to ułatwić opiekę i monitorowanie danej osoby, umożliwiłoby to kobiecie kontakt z odpowiednim lekarzem, terapeutą czy poradnią. W ten sposób zapewniłoby się pomoc ciężarnej, jej dziecku i rodzinie na jak najwcześniejszym etapie.